بررسی عناصر غیرزبانی در شعر گفتار

شعر گفتار در دو دهه اخیر گسترش قابل توجهی یافته و درباره آن مطالبی پراکنده و ادعاهایی متفاوت مطرح شده است. با وجود این، هنوز تحقیق بی‌طرفانه و مستقلّی درباره آن صورت نگرفته است تا با جمع‌آوری و طبقه‌بندی دیدگاه‌ها و تطبیق نقادانه آن با نمونه‌های شعری ارائه شده، بتوان سخنی علمی و مستدل بیان کرد. در این مقاله ضمن تحلیل ویژگی‌های غیر زبانی شعر گفتار در چهار حوزه اصلی ساختار، موسیقی، تخیّل و محتوا، مشخصه‌های ویژه این جریان شعری با نگاهی انتقادی تبیین خواهد شد. شعر گفتار بیش از هر چیزی متّکی بر عنصر زبان است. زبان در این شعر ساده و در بیشتر موارد عاری از جنبه‌های جمال‌شناسیک سنّتی و حتی تجربه‌های جدید شعر معاصر است. امور متنوّعی که محتوای آن را تشکیل می‌دهند، غالباً به جای بهره‌مندی از روش‌های معمول خیال‌پردازی، با لحنی عاطفی و با زبانی ساده و غیر موزون که برگرفته از طبیعت زبان محاوره است، به تصویر کشیده می‌شوند. در شعر گفتار با دو گرایش مواجه هستیم؛ نخست شعرهای گفتاری معناگراست که ساختار متشکّلی دارند؛ دیگری شعرهای گفتاری معناگریز است که در آن هر نوع انسجام کلام از بین می‌رود. شاعران این جریان شعری ادعا می‌کنند، درصدد کشف ادبیت در زبان عامیانه هستند. به نظر می‌رسد تا حدّی؛ بویژه در زمینه سه عنصر زبان، وزن و صورخیال به این مهم دست یافته‌اند.